ถ้านั่งสมาธิเราก็ตรึกก็นึก ไปลึกๆนู้นล่ะ ตัวตรึกตัวนึก ตัวคิดนี่แหละ เรียกว่าคลื่นใต้น้ำหรือจิตใต้สำนึก มันจะไหลออกมาเอง โดยไม่รู้สึกว่าเราตรึกเรานึกเราคิดอะไร สัญญาเก่ามันจะไหลออกมา

..ถ้านั่งอยู่ ก็คิดเห็นอันนั้นอันนี้ ภาพเรื่องที่เราคิดเห็นนั่นน่ะ สิ่งที่เราคิดเห็นก็มาปรากฎขึ้นมา ที่ใจของเรา ที่มโน เรียกว่ามโนภาพ ถ้านั่งสมาธิเราก็ตรึกก็นึก ไปลึกๆนู้นล่ะ ตัวตรึกตัวนึก ตัวคิดนี่แหละ เรียกว่าคลื่นใต้น้ำหรือจิตใต้สำนึก มันจะไหลออกมาเอง โดยไม่รู้สึกว่าเราตรึกเรานึกเราคิดอะไร สัญญาเก่ามันจะไหลออกมา

ถ้าผู้รู้เท่าเอาทันก็อันนี้คือขันธ์ 5 ขันธ์ 5 ยังทำงานได้อยู่ จิตยังไม่วางขันธ์ 5 เต็มที่ อุปจารสมาธินั่นน่ะ ธรรมารมณ์อารมณ์เก่า ตั้งแต่ อดีตเมื่อวานไปถึง ตั้งแต่เกิดใหม่ๆ จนชาติก่อนนู้นล่ะ สัญญาตั้งแต่ชาติก่อน

มันจะไหลออกมาจากใจ เรียกว่าอารมณ์เก่า เรียกว่าธรรมะ บวก อารมณ์ ก็เรียกว่าธรรมารมณ์ ก็คือรูปภายนอก รูป เสียง กลิ่น รส โผฏฐัพพะ ธรรมารมณ์ สงเคราะห์เข้าเรียกว่ารูปภายนอก โลกภายนอก รูปภายนอก

ส่วนใจของเราก็เรียกว่ารูปภายใน ความคิดว่าเราคิดเรื่องนั้นเรื่องนี้ปรากฏเห็น ภาพนั้นภาพนี้เกิดขึ้นมา ก็คือ วิญญาณ สงเคราะห์เรียกว่านาม เรียกว่าใจ

กายกับใจนี่แหละ ขณะนั่งสมาธิมันก็ยังร่วมกันทำงานอยู่อย่างนี้ ถ้า นั่งสมาธิก็เลยว่า ตั้งสมมติชื่อว่านิมิต ถ้านั่งอยู่เฉยๆ ก็ตั้งสมมติชื่อว่าคิด ทีนี้เวลานอนหลับก็เหมือนกัน เทียบให้ฟังเฉยๆดอก

เวลานอนครึ่งหลับครึ่งตื่น สะดุ้งตื่นขึ้นนิดหน่อย ขันธ์ 5 ก็ทำงาน อารมณ์เก่าที่ค้างอยู่แต่ก่อน เหมือนกัน นี่แหละ ไหลออกมาจากจิต มาฉายเป็นภาพอยู่ใส่มโน มโนภาพ มโนก็มาเกิด ภาพมาเกิดที่มโน คือใจ ความรู้ว่าเห็นอันนั้น เห็นอันนี้ก็คือนาม มโนวิญญาณคือนาม รูปกับนามเกิดแล้วก็ดับอยู่อย่างงี้

คนไปเห็นนิมิตก็เป็นอย่างงี้ ถ้านั่งอยู่ก็เรียกว่าคิด ถ้านอนหลับก็เรียกว่าฝัน ถ้านั่งสมาธิก็เรียกว่านิมิต สมมติไปต่างๆกันเฉยๆ ตามลักษณะอาการของมัน คนโง่ก็เลยไปหลงจับเอาล่ะทีหนิ อุปาทานขันธ์ 5 นั่นแหละคือทุกข์..

บางส่วนจาก ๐๗.เสียที่ขี้เกียจอย่างเดียว (34:22 - 37:39)
พระธรรมเทศนา หลวงตาศิริ อินฺทสิริ วัดถ้ำผาแดงผานิมิต

https://www.youtube.com/watch?v=ZcqurUK6GrU