คนที่ถือกำเนิดเป็นคนนั้น ยังไม่จัดเป็นคนโดยสมบูรณ์ เพราะเหตุเพียงเกิดมามีรูปร่างเป็นคน ต่อเมื่อมีการปฏิบัติ ประกอบด้วยความรู้สึกผิดชอบชั่วดีสมกับความเป็นคน จึงจะเรียกว่า เป็นคนโดยธรรม เมื่อมีธรรมของคนบริบูรณ์ จึงจะชื่อว่าเป็นคนโดยสมบูรณ์

สมเด็จพระญาณสังวร (เจริญ สุวฑฺฒโน) ..คนที่ถือกำเนิดเป็นคนนั้น ยังไม่จัดเป็นคนโดยสมบูรณ์ เพราะเหตุเพียงเกิดมามีรูปร่างเป็นคน ต่อเมื่อมีการปฏิบัติ ประกอบด้วยความรู้สึกผิดชอบชั่วดีสมกับความเป็นคน

จึงจะเรียกว่า เป็นคนโดยธรรม เมื่อมีธรรมของคนบริบูรณ์ จึงจะชื่อว่าเป็นคนโดยสมบูรณ์ แม้คำในหิโตปเทศก็กล่าวว่า “การกิน การนอน ความกลัว และการสืบพันธุ์ของคนและสัตว์ดิรัจฉานเสมอกัน แต่ธรรมของคนและสัตว์ดิรัจฉานเหล่านั้น แปลกกว่ากัน เว้นจากธรรมเสีย คนก็เสมอกับดิรัจฉาน”

การศึกษาเพื่อให้เป็นคนโดยสมบูรณ์ ต้องศึกษาธรรมตามหลักสิกขา 3 ของพระพุทธเจ้าคือ 1. สีลสิกขา ศึกษาศีล 2. จิตตสิกขา ศึกษาจิต 3. ปัญญาสิกขา ศึกษาปัญญา

ดังนั้น เมื่อได้ศึกษาปฏิบัติตามศีล สมาธิ และปัญญา ในพระพุทธศาสนาโดยสมบูรณ์แล้ว ย่อมทำให้เป็นคนโดยสมบูรณ์

สมเด็จพระญาณสังวร (สุวฑฺฒโน) สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก, การศึกษาเพื่อความเป็นคนที่สมบูรณ์, พิมพ์ครั้งที่ 6 (กรุงเทพฯ : ผลึกไท, 2553), บทนำ.